دوزبانگی و تاخیر در گفتار و زبان | 8 نکته مهم برای تشخیص و زمان مراجعه به گفتاردرمانی
هنگامی که کودکی دوزبانه است و دچار دوزبانگی و تاخیر در گفتار و زبان می‌شود، مهم است که چندین عامل کلیدی را در نظر بگیریم که می‌توانند بر رشد زبان او تأثیرگذار باشند. در این مقاله، به ۸ نکته کلیدی در مورد تاخیر گفتار در کودکان دوزبانه، تفاوت‌های طبیعی رشد زبان دوزبانه و زمان مناسب مراجعه به گفتاردرمانگر می‌پردازیم.
۱. توسعه زبان دوزبانه و تأثیر آن بر تاخیر در گفتار و زبان
دوزبانگی یک مسیر طبیعی و سالم از رشد زبان است. کودکان دوزبانه ممکن است در مقایسه با کودکان تک‌زبانه، برخی نقاط عطف زبانی را با تأخیر نسبی تجربه کنند. به‌طور معمول، واژگان آن‌ها در هر زبان به‌تنهایی کمتر است، ولی در مجموع باید روند رشد طبیعی داشته باشند. این تفاوت نباید با تاخیر کلامی در کودکان دوزبانه اشتباه گرفته شود.
۲. کیفیت و میزان ورودی زبانی در کودکان دوزبانه
رشد زبان کودک دوزبانه بستگی زیادی به میزان و کیفیت تعامل او با هر دو زبان دارد. کودک باید در موقعیت‌هایی با ارتباط واقعی، معنادار و روزمره با هر دو زبان مواجه شود تا مهارت‌های ارتباطی‌اش بهبود یابد و دچار تاخیر در گفتار و زبان نشود.
۳. اختلاط زبانی یا تغییر کد در تاخیر گفتار
مخلوط کردن دو زبان در گفتار کودک، به‌ویژه در سنین پایین، امری طبیعی است و نشان‌دهنده تلاش مغز او برای افتراق بین دو زبان است. این پدیده به‌نام تغییر کد (code switching) شناخته می‌شود و تا زمان شکل‌گیری ساختار زبان، طبیعی محسوب می‌شود. این مورد همیشه به معنای تاخیر گفتار و زبان در کودکان دوزبانه نیست.
۴. رشد تلفظ و تولید گفتار در کودکان دوزبانه
تفاوت‌هایی در صدای گفتار ممکن است دیده شود. کودکان دوزبانه ممکن است صداهایی را از یک زبان وارد زبان دیگر کنند یا در تولید صداهایی که در یکی از زبان‌ها وجود ندارد، دچار چالش شوند. اگر این مشکل پایدار بماند، ممکن است نشان‌دهنده تاخیر در گفتار و زبان باشد.
۵. ارزیابی تأخیر گفتار در کودکان دوزبانه توسط گفتاردرمانگر
در صورت وجود نگرانی نسبت به رشد زبانی کودک، ارزیابی جامع توسط یک آسیب‌شناس گفتار و زبان (SLP) که در دوزبانگی تخصص دارد، ضروری است. ارزیابی باید هر دو زبان را دربرگیرد و سطح کلی زبان را نیز بسنجد تا بتوان تاخیر در گفتار و زبان در کودکان دوزبانه را تشخیص داد.
۶. تفاوت بین تاخیر زبان و اختلال زبان
گاهی رشد زبانی کودک فقط کندتر از میانگین است و نیازی به درمان ندارد، اما گاهی نشانه‌هایی از اختلال زبان وجود دارد. ارزیابی تخصصی به والدین کمک می‌کند تشخیص دهند که آیا نیاز به مداخله برای تاخیر در گفتار و زبان وجود دارد یا خیر.
۷. حمایت زبانی در هر دو زبان برای کودکان دارای تاخیر گفتار و زبان
مداخله باید شامل راهکارهایی برای تقویت هر دو زبان کودک باشد. نباید یکی از زبان‌ها حذف شود. غنای واژگان و فرصت‌های کاربرد زبان باید برای هر دو زبان فراهم باشد، به‌ویژه در کودکانی که دوزبانگی و تاخیر در گفتار و زبان دارند.
۸. گفتاردرمانی دوزبانه برای درمان تأخیر در گفتار و زبان
گفتاردرمانگری که تجربه کار با کودکان دوزبانه را دارد، می‌تواند برنامه مداخله‌ای متناسب با هر دو زبان طراحی کند. این مداخلات ممکن است شامل بازی‌های زبانی، تمرین‌های درک و بیان، و راهکارهای تقویت توجه شنیداری باشند. این نوع مداخله در درمان تاخیر گفتار و زبان در کودکان دوزبانه بسیار مؤثر است.
دیدگاه تخصصی: نقش زبان مادری در پیشگیری از دوزبانگی و تاخیر در گفتار و زبان
بر اساس تجربیات بالینی و مطالعات انجام‌شده، دوزبانگی به‌تنهایی عامل ایجاد مشکلات گفتاری و یادگیری نیست. بلکه نحوه، زمان و کیفیت معرفی زبان دوم به کودک، نقش مهمی در رشد زبانی و شناختی او ایفا می‌کند.
زبان مادری بستری بنیادین برای شکل‌گیری تفکر، مفاهیم و روان‌بنه در سال‌های ابتدایی زندگی است. جایگزینی زودهنگام زبان دوم به‌جای زبان مادری، بدون تسلط کودک بر زبان اول، می‌تواند موجب اختلال در روند طبیعی رشد زبان و گفتار شود.
به خانواده‌ها توصیه می‌شود تا آموزش زبان دوم را تا پس از سن سه سالگی به تعویق بیندازند، یعنی زمانی که کودک توانایی مکالمه مؤثر در زبان مادری را به‌دست آورده باشد.
شواهد حاکی از آن است که ریشه برخی از اختلالات یادگیری خاص (مانند خواندن و نوشتن) را می‌توان در همان سال‌های دوم و سوم زندگی جست‌وجو کرد، زمانی که کودک با تأخیرهای تکاملی زبان، بدون عوامل محیطی یا پزشکی خاص، روبه‌رو است.
🔹 با آموزش خانواده‌ها درباره این ارتباط و نشانه‌ها، می‌توان به مداخله زودهنگام پرداخت و از تعمیق اختلالات زبانی در سنین مدرسه پیشگیری کرد.
🔹 برای مطالعه مقاله تخصصی ما در مورد نقش گفتاردرمانی در کودکان با نیازهای ویژه، این مقاله را ببینید:
مطالعه مقاله کامل: The Role of Speech Therapy in Enhancing Communication Skills of Children with Exceptional Needs
📌 اگر کودک دوزبانه شما دچار تاخیر در گفتار و زبان است، با کلینیک گفتاردرمانی آرمادا در دبی تماس بگیرید:
📞 واتساپ: 0555600641
🌐 speechtherapy.ae
📲 اینستاگرام: @dr.ghasemzadeh.ae
